Autor: sabina

Zielarstwo i ziołolecznictwo mają tradycję tak długą, jak choroby. Pierwsze wzmianki o leczeniu ziołami pochodzą bowiem z czasów starożytnych. Już Babilończycy opracowali kalendarz dotyczący ziół oraz ich wpływu na zdrowie człowieka, w zależności od terminu ich zbioru. Jednak największe zasługi w zakresie starożytnego zielarstwa przypisuje się Indiom, w których wiedza medyczna połączona z wykorzystaniem ziół w lecznictwie była na bardzo wysokim poziomie. Wiele informacji dotyczących tej dziedziny zapisanych zostało w świętych księgach Wedy.

Zielarstwo nowożytne

Ponownie zainteresowanie ziołami wzrosło w średniowieczu. Przyczyniły się do tego dwie okoliczności: medycyna i gastronomia, a źródłem wiedzy były przede wszystkim klasztory. To właśnie w ich murach trwały poszukiwania najbardziej doskonałych leków i przypraw. Już wówczas zauważono, że zioła mają nie tylko właściwości lecznicze, lecz również świetnie poprawiają smak potraw, a także wpływają na dłuższą świeżość żywności.

W XIX wieku terapia z wykorzystaniem ziół wróciła do łask, a stało się to za sprawą wyizolowania morfiny z opium. Był to motor, który napędził dalsze poszukiwanie zastosowań ziół we współczesnej medycynie.

Przyprawy – zioła w żywności

Wiele roślin leczniczych wykorzystywanych jest równocześnie jako rośliny przyprawowe. Tych dwóch zastosowań nie da się rozdzielić. Jedna roślina może być wykorzystywana zarówno w terapii, jak i w kuchni. Każda naturalna przyprawa oddziałuje w mniejszym lub większym stopniu na układ trawienny. Niektóre z nich swoje działanie wykazują już w jamie ustnej, zwiększając produkcję śliny, inne dopiero w przewodzie pokarmowym eliminując produkcję gazów, czy przyspieszając metabolizm spożytych posiłków. Te unikalne cechy przypraw związane są z zawartością substancji aktywnych biologicznie. Jest ich bardzo dużo, a najważniejsze z nich to: alkaloidy, glikozydy, śluzy, gorycze, olejki eteryczne i flawonoidy.

Zioła w medycynie

Zioła są wykorzystywane we współczesnej medycynie do produkcji leków. Przy czym są to zarówno lekarstwa dostępne bez recepty, jak i wydawane z przepisu lekarza. Wiele popularnych w Polsce syropów przeciwkaszlowych czy tych stosowanych w przeziębieniach jest opracowanych właśnie na bazie ziół. Równocześnie farmacja wciąż poszukuje nowych substancji i składników pochodzenia ziołowego, które mogą być skutecznie wykorzystywane w terapii chorych.

Wykorzystanie naturalnych składników w kosmetologii

Rośliny zielne, ze względu na swoje unikalne właściwości, wykorzystywane są również w kosmetologii. Pobudzają one metabolizm komórkowy, unieszkodliwiają wolne rodniki czy zmiękczają zmęczoną skórę dłoni. Wiele z nich pomaga ograniczać wydzielanie sebum i stosowanych jest w kremach, balsamach i szamponach do włosów. Ich wielką zaletą jest fakt, że niewiele osób jest uczulonych na te naturalne składniki. Dzięki temu mogą być stosowane u małych dzieci oraz osób o skórze wrażliwej i skłonnej do podrażnień.

Zioła w najczystszej postaci dostępne są jako susz, będący składnikiem rożnego rodzaju herbatek czy mieszanek zielarskich. Warto je włączyć do swojej diety, bo skutecznie eliminują wiele dolegliwości. Wystarczy tylko poszukać, które z ziół polecane są w określonych schorzeniach. Należy również zwrócić uwagę na interakcje z zażywanymi lekami, gdyż mogą one osłabiać lub wzmacniać ich działanie.

Współczesna medycyna leczy chorych wykorzystując w tym celu w głównej mierze leki produkowane syntetycznie. Ich zasadniczą wadą jest wiele skutków ubocznych, a równie często leczenie samych objawów, zamiast przyczyn. Badacze zajmujący się terapią prowadzoną z wykorzystaniem roślin wskazują, że rozwiązaniem tych problemów może być uzupełnienie terapii poprzez włączenie do niej preparatów opartych na ziołach.

Fitoterapia – co to jest?

Fitoterapia jest stosunkowo młodym terminem dotyczącym nauk medycznych i oznacza ziołolecznictwo. Dotychczas leczenie ziołami przypisywane było raczej naszym babciom, niż lekarzom. Okazuje się jednak, że coraz większa liczba nich proponuje swoim pacjentom włączenie do terapii preparatów ziołowych, herbatek czy naparów. W tego rodzaju podejściu do terapii przodują lekarze niemieccy. To właśnie w Niemczech używa się największej ilości ziół w ramach zastosowań medycznych.

Jak znaleźć lekarza leczącego ziołami?

Fitoterapia jest z powodzeniem wykorzystywana w praktyce lekarzy, którzy w swoim zawodzie kierują się holistycznym podejściem do pacjenta oraz wykorzystują wschodnią filozofię. Prowadzona przez nich terapia ma na celu nie tylko usunięcie niepożądanych objawów chorobowych, lecz przede wszystkim oddziaływanie na ich przyczynę. Druga grupa lekarzy to pediatrzy, którzy bardzo ostrożnie dobierają leki dla najmłodszych, a w przebiegu łagodniejszych chorób często stosują leki bazujące na wyciągach roślinnych. Najczęściej to właśnie oni stosują mieszanki ziołowe.

Czy fitoterapia jest bezpieczna?

Na to pytanie trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Leki roślinne zostały dopuszczone do obrotu w Unii Europejskiej, a więc również w Polsce. Lek roślinny zawierać musi przynajmniej 60% wyciągów z roślin, przy czym ich forma jest dowolna (miąższ, sok, proszek). Rośliny służące do pobierania wyciągów, by mogły być wykorzystane jako składnik leku, muszą odpowiadać rygorom jakościowym. Lek taki przechodzi identyczną ścieżkę badań, jak leki syntetyczne. I w tym znaczeniu fitoterapia jest całkowicie bezpieczna.

Ze względu na substancje czynne zawarte w ziołach należy je stosować zgodnie ze wskazaniami lekarza lub producenta. Zioła również można przedawkować, co wywoła różnego rodzaju działania niepożądane. W żadnym wypadku samodzielna decyzja o stosowaniu preparatów ziołowych nie może być podstawą do rezygnacji z leczenia preparatami syntetycznymi, przepisanymi przez lekarza.

Fitoterapia wciąż jest młodą gałęzią nauki. Z powodzeniem jest wykorzystywana w leczeniu chorób układu oddechowego, zaburzeń nerwowych czy problemów dotyczących układu moczowego. Wydaje się jednak, że najszerzej stosowana jest w dermatologii. Zioła zawierają bardzo wiele aktywnych substancji, które wspomagają procesy leczenia skóry i przerwania ciągłości jej tkanek. Badania nad kolejnymi preparatami są wciąż intensywnie prowadzone.

Zioła są bogate w składniki aktywne biologicznie. To właśnie ich działanie odpowiada za terapeutyczne efekty stosowania ziół, bez względu na charakter ich wykorzystania. Wszystkie składniki aktywne biologicznie nie mają właściwości odżywczych.

Olejki eteryczne

Olejki eteryczne to pachnące oleiste substancje pozyskiwane z roślin. Wykorzystywane są przede wszystkim w kosmetologii, a także w innych dziedzinach dbania o zdrowie. Dodawane do kosmetyków odpowiadają za ich zapach i w przeciwieństwie do syntetycznych odpowiedników, zdecydowanie rzadziej powodują podrażnienia skóry. Zastosowanie znajdują także w aromaterapii, czyli oddziaływaniu zapachem na organizm. Wykazano na przykład, że niektóre olejki (np. lawendowy) skutecznie eliminują lub ograniczają ból głowy. Olejek sosnowy i eukaliptusowy wspomaga regenerację układu oddechowego, a pomarańczowy działa relaksacyjne. Decydując się na domową terapię olejkami eterycznymi wybierać należy wyłącznie olejki naturalne.

Alkaloidy

Alkaloidy to składniki roślin, które w budowie swoich cząsteczek zawierają azot. Łatwo je rozpoznać, gdyż nadają rośliną charakterystyczny piekący smak. Przykładem jest kapsaicyna, którą znajdziemy w papryce, czy piperyna będąca składnikiem pieprzu. Alkaloidy wykazują bardzo odmienne działanie, w zależności od rodzaju. Niektóre z nich wykorzystywane są jako składniki wyjątkowo silnych leków oddziałujących na układ nerwowy: przeciwbólowe (morfina), przeciwkaszlowe (kodeina). Inne pobudzają trawienie, co próbuje się wykorzystać w terapii otyłości (np. kapsaicyna).

Fenole

To substancje czynne odpowiedzialne za intensywny smak. Zna je każdy, kto jadł curry czy kurkumę. Często posiadają również silne właściwości barwiące, wykorzystywane w kuchni. Do fenoli należą także związki nadające charakterystyczny zapach wanilii czy koprowi włoskiemu. Związki te oddziałują kojąco na układ trawienny człowieka.

Powyższe zestawienie zawiera zaledwie ułamek biologicznych składników aktywnych roślin. Jest ich znacznie więcej, a wymienienie wszystkich wymagałoby wydania książki. Jednakże nawet ten niewielki wycinek pokazuje, jak wiele dobrego dla naszego zdrowia mogą dać naturalne składniki roślin.